ΠΡΟΣΤΑΚΤΙΚΗ

ΠΡΟΣΤΑΚΤΙΚΗ

Κυριακή 11 Δεκεμβρίου 2011

Με την προστακτική εκφράζουμε διαταγές, απαγορεύσεις προτροπές ή άδειες.

Όπως και στα ελληνικά δεν υπάρχει προστακτική για το πρώτο πρόσωπο (ενικού και πληθυντικού). Στα τουρκικά όμως δεν έχουμε συνεχόμενη και στιγμιαία προστακτική. Εκφράζονται και οι δύο έννοιες με τον ίδιο τρόπο.

Επίσης η προστακτική δεν έχει χρονικές καταλήξεις.

Για να δούμε πως σχηματίζεται λοιπόν η προστακτική:

ΚΑΤΑΦΑΣΗ

Ben      - (δεν υπάρχει προστακτική για το πρώτο πρόσωπο)

Sen      Μπαίνει μόνο η ρίζα του ρήματος

Ο          ρίζα του ρήματος + -sin/-sın/ -sun/ -sün (ανάλογα με την φωνητική αρμονία)

Biz      - (δεν υπάρχει προστακτική για το πρώτο πρόσωπο)

Siz      ρίζα του ρήματος +(y)+ in/ -ın/ -un/ -ün ή ρίζα του ρήματος + (y) +iniz/ -ınız/ -unuz/ -ünüz (ανάλογα με την φωνητική αρμονία)

Onlar   ρίζα του ρήματος+ -sinler/-sınlar/ -sunlar/ -sünler (ανάλογα με την φωνητική αρμονία)

Για να δούμε λοιπόν δύο παραδείγματα:

ben   -

sen  oku         (διάβασε)

o      okusun   (να διαβάσει)

biz    -

siz   okuyun/okuyunuz (διαβάστε)

onlar okusunlar            (να διαβάσουνε)

ben   -

sen  gel     

o      gelsin 

biz    -

siz     gelin/geliniz 

onlar gelsinler            

ΠΡΟΣΟΧΗ

Βλέπουμε ότι στο β' πληθυντικό πρόσωπο όταν η ρίζα του θέματος λήγει σε φωνήεν τότε ανάμεσα στη ρίζα του ρήματος και στη κατάληξη προστακτικής προσθέτουμε το -y

okumak = oku = oku+y+un = okuyun

ΠΡΟΣΟΧΗ

Θυμάστε στον ενεστώτα δύο ρήματα που τον σχημάτιζαν ανώμαλα; Ήταν το demek και το yemek. Τα δύο αυτά ρήματα λοιπόν σχηματίζουν ανώμαλα και την προστακτική:

Στο β' πρόσωπο πληθυντικού, εκτός από την προσθήκη του y, τρέπουν το e της ρίζας σε i

ben   -

sen  de   

o      desin 

biz    -

siz     diyin/diyiniz   (δηλαδή: demek = de = di+y+in  ή demek = de = di+y+iniz)

onlar desinler         

ben   -

sen  ye   

o      yesin 

biz    -

siz     yiyin/yiyiniz   (δηλαδή: yemek = ye = yi+y+in  ή yemek = ye = yi+y+iniz)

onlar yesinler         

ΕΡΩΤΗΣΗ

Στη προστακτική ερώτηση σχηματίζει μόνο το γ πρόσωπο ενικού και πληθυντικού αριθμού.  Ο σχηματισμός της γίνεται με την προσθήκη της ερωτηματικής λέξεις mi/ mı/ mü/ mu (σύμφωνα με την φωνητική αρμονία).

Θέμα + κατάληξη προστακτικής   mi/ mı/ mü/ mu ?

                                                        (γ προσώπου)

Για να δούμε ένα παράδειγμα

Ας πάρουμε το ρήμα oturmak

ben   -

sen   -

o     otursun  mu?

biz    -

siz    -

onlar otursunlar  mı?       

ΑΡΝΗΣΗ

Όπως και στην κατάφαση έτσι και στην άρνηση, το πρώτο πρόσωπο δεν υφίσταται. Για το σχηματισμό της άρνησης στο θέμα του ρήματος προσθέτουμε την αρνητική κατάληξη -ma/-me (ανάλογα με την φωνητική αρμονία) και στη συνέχεια προσθέτουμε την κατάληξη της προστακτικής.

Θέμα + αρνητική κατάληξη + κατάληξη προστακτικής

                                                      (-ma/-me)

ben   -

sen   oturma

o       oturmasın

biz    -

siz   oturmayın / oturmayınız

onlar oturmasnlar     

Παρατηρούμε ότι στο β' πρόσωπο πληθυντικού μεταξύ της αρνητικής κατάληξης και της κατάληξης προστακτικής έχουμε την προσθήκη του γράμματος y

oturmayın

gelmeyin

okumayın

ΑΡΝΗΤΙΚΗ ΕΡΩΤΗΣΗ

Όπως και στην ερώτηση, πάλι μόνο το γ πρόσωπο ενικού και πληθυντικού αριθμού σχηματίζει αρνητική ερώτηση στην προστακτική.  Ο σχηματισμός γίνεται με την άρνηση της προστακτικής και την ερωτηματική λέξη mi/ mı/ mü/ mu (σύμφωνα με την φωνητική αρμονία).

Θέμα+αρνητική κατάληξη + κατάληξη προστακτικής   mi/ mı/ mü/ mu ?

                                     (-ma/-me)                    (γ προσώπου)

ben   -

sen   -

o     oturmasın  mı?

biz    -

siz    -

onlar oturmasınlar  mı?